Mảnh đất lắm người nhiều ma - Tác giả Nguyễn Khắc Trường

Sau mười ngày đội công tác về huyện báo cáo, nghiên cứu những đơn từ khiếu nại từ Giếng Chùa gửi lên, sáng nay đội lại về để chính thức bước vào triển khai nghị quyết 04. Buổi sáng, theo yêu cầu của các đảng viên, trưởng đoàn công tác đọc những lá đơn tố cáo với những lời lẽ đanh thép luận về tội tham ô tài sản hợp tác của những người đương chức hiện nay.

Một bản thống kê dày đặc nào tiền, nào thóc, nào thuốc sâu phân đạm, gạch ngói gỗ lạt, xe bò xe cải tiến đã trở thành tài sản riêng của những ai. Ban chủ nhiệm hợp nhất phá bao nhiều nhà kho của Giếng Chùa, làm mất tích bao nhiều gà lợn khi giải tán chuồng trại. Rồi nhập nhèm biểu thuế giữa trung du và đồng bằng đến mấy năm nay mà không ai biết, số thóc chênh lệch ấy để đâu?

Tiền gạo tham ô ở đội thuỷ lợi 202 quy ra thóc là một tấn rưỡi, đi đâu? Mấy sổ tiết kiệm lấy tiền công của xã làm thành sổ tiết kiệm cá nhân là có chỉ đạo, chứ không phải như Đào Văn Quàng thanh minh hôm trước. Rồi tiền thuế đò, thuế chợ hai năm nay thu về để đâu… Nhiều, nhiều quá nghe đến rối cả óc. Đội trưởng đội công tác đọc xong, tất cá ngồi lặng im. Ông Tính hắng giọng, rồi không cần xin phép ai cứ nói thủng thẳng, từ lâu Thủ đã rất khó chịu với thái độ trịch thượng ấy.

– Nhiều bê bối đến như thế, nên đội 1, đội 2 người ta đòi tách khỏi hợp tác xã lớn để về hợp tác xã nhỏ cũng là đúng thôi. Bất công như thế ai chịu được! Lớn ăn miếng to, bé ăn miếng nhỏ, không từ cả thuốc sâu phân đạm, phàm ăn như cá trê phi. Đến lượt các xã viên chỉ có ăn rơm ăn cỏ! Vu, đội trưởng đội sản xuất con ông Vi, cũng có họ xa với chi họ Trịnh Bá, bật ngay dậy:
– Nếu so đo chi ly, ban chủ nhiệm trước đây còn bằng năm bằng mười! Nói người khác hãysờ lên gáy mình!

Ông Phúc liền hoa tay, tiếp cái giọng cha chú của Tính:

– Tôi là chủ nhiệm cũ đây. Anh thấy tôi tham ô những gì? Kể ra xem. Nói bịa đặt thì liệu đấy!

Cao đứng lên. Vẫn chiếc áo phông bó lấy người, điệu bộ như một đấu vật bước lên sới:

– Ai thế nào rồi sẽ rõ. Đừng lên giọng vội. Còn những việc không liên quan gì đến tham ô nhưng ảnh hưởng cũng xấu không kém.

Ông Phúc đã đứng hẳn lên, quay ông nhìn thằng vào Cao:

– Đề nghị đồng chí nói cho rõ, đừng có mập mờ cái giọng kín kín hở hở ấy không ai sợ đâu. Cái thời cậy có một tí cấp chức để đi úm người ta đã qua rồi! Mà ngay cái chức phó ban công an của đồng chí, tôi báo cho mà biết, dịp này cũng phải xem xét lại?

Thế là anh chang trâu luộc cả con đã hoàn toàn phát cuồng. Cao gần như hét lên:

– Đồng chí bảo tôi nói cái giọng gì? Có phải giọng mật thám như ông đã nói vắng mặt tôi phải không? Tôi đề nghị hội nghị phải xem xét lại tư cách đảng viên của ông Phúc! Tôi cũng báo cho ông biết. Chiều mai vợ ông phải lên xã nộp tiền phạt vì tội chửi đổng!

Cùng lúc đến bốn người nhấp nhô đứng dậy: Rồi cùng vung tay. Mặt mày đỏ như tôm luộc, và cùng nói một lúc. Những âm thanh dập vào nhau chói chát, như đài chưa lọc sóng, khiến không ai nghe được bốn diễn giả đấu tranh cho chân lý đang nhả ngọc phun châu những gì!

Trưởng đoàn công tác – từ giờ là trưởng đoàn công tác điều hành cuộc họp chứ không phải là người của sở tại nữa, đứng hẳn lên bục cao, giơ cả hai tay lên như một lời khấn cầu hoà bình! Nhìn anh đang mấp máy, nhưng lại chưa biết nói thế nào thì cùng lúc trung tá Chỉnh và Thủ đứng lên. Thấy hai người ở hai thái cực khác nhau. Một người đương chức, một anh thứ dân, nhưng cả hai đều có vị trí đặc biệt trong chi bộ, nên bốn diễn giả tự động rút lui, rón rén ngồi xuống. Một tiếng nói to từ phía cuối:

– Để cho đồng chi Chỉnh nói trước. Trung tá nói trước!

Thủ nhũn nhặn ngồi xuống, ra hiệu cho Chỉnh nói. Trung tá Chỉnh cao lỏng khòng đứng dậy, mặt đen đỏ dãi dầu. Vẫn cách nói không màu mè rào đón, bởi đồng chí trung tá chỉ độc một bài là thẳng băng cán tàu. Đã ra trận là chỉ biết có nổ súng! Cho nên lúc này Chỉnh cứ đường hoàng hạ một nhát đại đao vào giữa đội hình của cả hai bên:

– Hai cuộc họp trước tôi bận với cái lò gạch nên không đi được Nhưng tôi nghe được dân người ta bàn tán những gì về những cuộc họp đảng của chúng ta. Xấu hổ lắm các đồng chí ạ! Ta vẫn luôn tự xưng là tiền phong gương mẫu, là đảng viên đi trước, làng nước theo sau. Là chí công vô tư. Nhưng sự thực thế nào? Người có quen thì tư túi chia chác nhau, động họp là động mâm. Biết bao vụ dân thắc mắc, sao chúng ta cứ lờ đi? Còn những đảng viên thường thì đứng ngoài dèm pha khích bác, bảo nhau dù không được gì thì cũng nói cho sướng miệng: Cho nên dịp này tôi đề nghị: Phải giải quyết hết những gì mờ ám về kinh tế, ai có tội phải chịu, ai vu cáo phải phạt. Rồi sau đó ta xem xét vấn đề đoàn kết trong chi bộ từ trước đến nay. Tại sao cứ lùng nhùng mãi? Tại sao cứ bằng mặt mà không bằng lòng?

Tất cả ngồi im như bị bấm huyệt. Chỉnh ngồi xuống. Thủ khoan thai đứng lên. Vẫn áo kẻ cộc tay, quần ka – ki màu be. Với nét mặt đượm buồn. Thủ nói thong thả:

– Thưa các đồng chí! Tôi đồng ý với đồng chí Chỉnh. Tôi không dám vơ đũa cả nắm: Nhưng đúng là chi bộ ta có nhiều vấn đề cần phải giải quyết. Mặc dầu vậy theo tôi, ta không nên lợi dụng một nghị quyết lớn của Đảng với ý nghĩa cao quý là nâng cao chất lượng đảng viên để ta sát phạt, bới móc nhau. Chúng ta không nên chấp vặt, chỉ vì không hợp tính nết người này, không thích tác phong người kia mà nâng lên thành quan điểm, rồi quy kết tội cho nhau. Làm như vậy chỉ thêm rối, thêm chia rẽ, và như vậy là trái với tinh thần nghị quyết của Trung ương! Chúng ta phải làm sao khi học tập xong, công tội rõ ràng nhưng sự đoàn kết phải được nâng cao, uy tín của chúng ta đối với dân phải được nâng cao, có như thế mới đúng phong cách của người cộng sản!

Thủ ngồi xuống. Quả nhiên những lời hoa mỹ và thái độ rất nhũn của anh dã tưới mát được những cái đầu bốc lửa. Nhiều ánh mắt liếc nhìn lúng túng. Thêm vài người trung dung phát biểu, nhưng không gây được sự chú ý gì. Cuộc họp buổi sáng dừng ở đấy. Trưởng đoàn công tác tuyên bố buổi chiều sẽ đi vào những việc làm cụ thể và những người cụ thể. Mọi người ra về, tránh nhìn nhau. Thủ ra trước, đi chầm chậm. Khi ông Phúc tới gần, Thủ nói nhỏ:

– Đồng chí đi sau tôi muốn nói chuyện một tí.

Ông Phúc đi chậm lại, khe nhìn Thủ dè chừng. Hai ông em rể chồng bà Lộc, bà Tài đi vượt lên. Những người ra sau cũng đi vượt lên, nhưng những ánh mắt kín đáo liếc lại xem hai thủ lĩnh đại diện cho hai chi họ sắp trình diễn tiết mục gì!

– Đồng chí đừng để tâm tới những lời thằng Cao nó nói – Thủ vừa đi chầm chậm vừa nói nho nhỏ – Dù nó chẳng còn trẻ mỏ gì, hơn cậu Tùng bên ấy đến gần chục tuổi: Nhưng lại không chững chạc được như cậu Tùng. Còn cái chuyện bá Dần, anh Sửu có hỏi tôi. Tôi đã bảo anh Sửu là nên bỏ qua chuyện đàn bà. Đàn ông ta nhắc nhau là đủ. Còn đồng chí, chắc từ hôm tôi sang nói chuyện, gia đinh không thắc mắc với đồng chí nữa chứ?

Ông Phúc hoàn toàn bất ngờ với cuộc ký tắt này, nên đâm lúng túng:

– Xong rồi! Xong rồi!

Ra khỏi cổng, mỗi người phía, một lối, ông Phúc hơi ngập ngừng:

– Đồng chí còn nói gì nữa không?

Thủ vẫn khiêm nhường:

– Thôi tạm thế, đồng chí cứ yên tâm về tôi.

Rồi mỗi người rẽ một đường, cắm cúi đi không ngoái lại.

Ngày buổi trưa ở nhà ông Phúc. Ban thường vụ của chi họ Vũ Đình cấp tốc có cuộc họp bất thường để phân tích đánh giá tình hình đang có nhiều chuyển biến tinh vi và phức tạp! Thường vụ nhận thấy: Hoà với khí thế chung của cả xã, cả vùng, thời tiết chinh trị của Giếng Chùa lại bắt đầu sôi sục! Thường vụ nhận định: Mặc dù có nhiều khó khăn, cuộc đấu trí trong nghị trường còn nhiều trắc trở, đây là cuộc vờn miếng rất tế nhị, phải thận trọng không được có một lời nói hớ, nhưng rõ ràng cán cân của xu thế có lợi ngày một nghiêng về ta! Trước tình hình đó Thường vụ quyết định: Phải triệt để phát huy thế lợi ta đang có, suốt trong thời gian làm trong sạch này phải liên tục tiến công, tiến công và tiến công? Đây là thời cơ hiếm có! Vừa tiến công, đồng thời vừa lôi kéo, cảm hoá những phần tử của phái thứ ba, tức số trung gian xưa nay không ngả về bên nào. Trong số đó phải đặc biệt chú ý trung tá Chỉnh, đừng để cho vị trung tá húc này đơn thương độc mã, một mình một ngựa cứ phạt gươm lung tung trên chiến trường.

– Với ông Chỉnh, Tùng phải lo! Vi sẵn có mối quan hệ mật thiết từ trước. Anh phải nói sao cho ông ấy hiểu. Bên mình là những người ngay thẳng, chính trực! – Ông Địch chồng bà Tài ngồi ngả trên ghế vừa nhổ râu tanh tách vừa quay sang Tùng nói ề à. Mặc dù Địch chỉ là là cán bộ tuyên huấn oòng èng của một nông trường nhỏ, nhưng vì là nông trường bò sữa nên Địch cũng có được cái dáng bệ vệ bụng to trán hói, giọng nói ề à.
– Như hôm trước dượng đã nói với anh – ông Địch tiếp…
– Không bao giờ tay Thủ nó tin anh cả. Hắn còn giữ chiếc ghế bí thư thì anh còn ngồi phơi xơi nước, còn hữu danh vô thực! Cho nên đây là dịp may, là thời cơ để ta làm cho mọi người nhìn rõ chân dung tay Thủ là người thế nào, đồng thời để Tùng củng cố địa vị của mình ở ngay chi bộ này. Tại sao lúc nãy tay Thủ nó nhũn như con chi chi với bác Phúc? Chính là vì nó sợ chiều nay nhiều mũi dùi chĩa vào nó! Phải tỉnh táo, chớ có xúc động vặt mà nể nả rồi thì đổ thóc giống ra mà ăn! Còn về phía bác Phúc, nếu bác có khuyết điềm dạo làm chủ nhiệm trước đây, mà chắc là có thôi. Vì làm gì có ông chủ nhiệm nào mà không chấm mút! Bác cứ nhận chuyện cũ lo gì! Có nhận thì mới càng có cớ để truy cái đám đương chức bây giờ! Dịp này không cho nó phơi áo thì còn dịp nào!

Cả mấy người cùng đớ ra trước lý lẽ của Địch. Thật đáng mặt là nhà tư tưởng! Sắc sảo đến tận chân tơ kẽ tóc. Địch tự thưởng cho mình bằng cách đủng đỉnh quay sang bắn một mồi thuốc lào rõ kêu. Nhìn ba vị thường vụ vừa bồn chồn vừa hăm hở, Tùng lau mồ hôi trán, nói rầu rầu:

– Nói thật với cậu và hai dượng, cháu không có mong muốn làm gì ở đây. Cháu không phải là người ham làm chính trị. Dạo này gặp nhiều chuyện buồn, cháu còn không biết nên ở nhà hay lại ra đi? Lúc nào cũng nghe lình sinh thất chán lắm!

Lại đến lượt ba ông thường vụ ngồi nghệch ra, ông Tính hỏi bằng giọng rất trầm:

– Thế anh định đi đâu?
– Đi làm quyền cao chức trọng thì cháu chả dám, chứ đi để bỏ sức lao động để kiếm ăn thì cháu nghĩ là không khó. Thủ trưởng cũ của cháu đang làm ở ban tuyển người đi lao động nước ngoài. Ông ấy bảo cháu muốn đi thì ông ấy giúp, không phải mất đến một điếu thuốc đút lót. Mấy hôm nay cháu nghĩ hay là làm nốt cái trần nhà cho u cháu rồi đi một chuyến cho biết đây biết đó.

Ông Phúc khẽ à một tràng nhỏ, như muốn nói thì ra ông cháu này cũng không vừa. Lòng dạ cũng lao lung nhấp nhỏm lắm! Đây cũng chưa phải là mảnh đất để hắn ăn đời ở kiếp!

Ông Dịch nhả hết bụm khói, rồi vẫn cái giọng à ới:

– Đi hay ở là việc lâu dài. Nhưng trước mắt anh phải tham gia vào cùng làm cho ra ngô ra khoai trong dịp này! Với mấy anh đương chức ở đây thì im lặng cũng không được, nhường nhịn cũng không xong, thi cứ phải lóc tuột ra! Hạ cánh này xuống! Rồi ai làm thì hãy bàn sau, nhưng trước hết phải cho các hắn biết rằng động vào ta là động vào lửa!

Bà Dần bê một sàng mít đã cắt thành từng miếng vàng rười ừ nhà dưới đi lên.

– Anh em, cậu cháu ăn mít đã – Bà Dần đặt sàng mít xuống bàn rồi nhìn cả mấy người nói riết róng:
– Tôi nói có hai chú với cháu Tùng nghe nhé. Ông Sửu với nhà anh Cao mà gọi tôi lên xã bắt phạt, thì cũng phải gọi cô Cành con bà Cả lên, chứ không thi tôi không chịu!

Ông Phúc lừ lừ cặp mắt ba góc:

– Có im đi không, chuyện đàn bà chỉ lôi thôi!

Bà Dân đang hăng phải nguội ngay quay ra lụng phụng di xuống nhà dưới.

Trong lúc Ban thường vụ của chi họ Vũ Đình vừa ăn mít dai, vừa xem xét những diễn biến đời sống chính trị ở Giếng Chùa đã bước sang một giai đoạn mới và nhận định là cán cân có lợi đang nghiêng về ta, thì đương kim bí thư đảng uỷ Trịnh Bá Thủ mặc dù bên ngoài rất nhũn nhặn với tất cả vì anh thấy chiến thuật làm mềm lòng của anh xưa nay rất đắc đạo.

Bên trong Thủ cũng rất bình tâm và cũng tự nhận định là về cơ bản ta vẫn nắm đằng chuôi! Thuận lợi của ta vẫn là cơ bản, khó khăn chỉ là tạm thời! Thủ không cần nhóm họp, bàn luận, mà thói quen của anh là chỉ thị. Ngay cả những cuộc họp đảng uỷ nói là bàn bạc. Nhưng Thủ đã đề xuất điều gì thì không ai dám bác. Trong thâm tâm Thủ nghĩ đó là những chỉ thị.

Cho nên lúc nãy về, Thủ chỉ thị cho Cao phải góp ý Quàng để nhắc nhở Quàng hãy giữ vững ý chí! Về mấy cái sổ tiết kiệm, trước sau chỉ được nói một lời. Còn bố con Vi – Vu và anh em Hảo – Hán phải hoàn chỉnh số liệu về gạch ngói mà ngày ông Phúc làm chủ nhiệm đã nhập nhèm công tư giá trong giá ngoài, phân phối với điều hoà hàng mấy vạn viên bất hợp lý. Bố con ông Vi – Vu ở lò ngói từ trước tới nay nên biết rõ. Còn chuyện tiền gạo ở đội thủy lợi 202 nếu tay Lũng còn cứng đầu thì phải thí! Mặc dù Lũng có ủng hộ cho xã vài trăm ngàn nói là quà thưởng cho chủ tịch và bí thư đã chăm lo săn sóc cho đội 202 rất tận tình. Nhưng sổ sách không có gì làm bằng? Còn riêng biểu thuế – đây đúng là quả đậm, nguồn phúc lợi chính của xã, thì đích danh Thủ đã chuẩn bị sẵn lý lẽ để bắt bẻ tay đôi với Phúc, vì cái quả tù mù này đã gặt hái đều đều từ thời Phúc còn làm chủ nhiệm. Còn những chuyện phá nhà kho, chuồng trại, lợn gà thất thoát thì bắn mũi tên sang Lê Văn Vinh, đương kim chủ nhiệm hiện nay để Vinh làm kiểm điểm với chi bộ khu vực 2.

Với sự tự tin thuận lợi của ta vẫn là cơ bản, khó khăn tạm thời. Thủ thong thả đi họp tiếp, cùng lúc anh em ông Phúc xác định cán cân có lợi đang nghiêng về ta, nên Ban thường vụ của chi họ Vũ Đình nện gót trên đường làng hăm hở lắm.

Chiều nay là quân ta đối mặt với quân mình. Ta với mình tuy một mà hai!

Mở đầu là Xuân Tươi tự kiểm điểm trước tiên, với người tào lao, thông minh phát tiết ra ngoài này, hội nghị dễ nhất trí. Trung tá Chỉnh chỉ nhấn mạnh là trong công tác Xuân Tươi phải giữ đúng nguyên tắc hơn, phải chín chắn và thận trọng trong giao tiếp, không nên nói tuỳ hứng. Xuân Tươi lại hề hề xin nhận tất! Để tiếp tục chương trình, trưởng đoàn công tác mỉm cười nói vui, cố tạo không khí dễ chịu, bởi anh đã thấy sợ dân Giếng Chùa. Các tướng ở đây hay làm những cú bất ngờ lắm!

– Phần của đồng chí bí thư nhỏ đã xong, bây giờ đến phần của bí thư to? Xin mời đồng chí Trịnh Bá Thủ!

Trưởng đoàn đóng tác nhìn mọi người cười cười, nhưng phút chốc anh đã thay những khuôn mặt nghiêm nghị hẳn! Thử ngồi đối diện ở phía bên kia. Lớp học của cô giáo Oanh đã nghỉ. Nên những chiếc bàn học trò được dẹp vào một góc. Ghế kê theo hình vuông. Ở giữa để trống. Cung cách ra dáng một hội nghị bàn tròn! Thủ hắng giọng, nói đều đều:

– Thưa các đồng chí! Về phần tôi mong các đồng chí đóng góp cho với chức trách là người làm công tác đảng, tôi chịu trách nhiệm về tình hình chính trị trong toàn xã. Vậy trước những chính sách, chủ trương của Đảng, tôi đã cùng đảng ủy tuyên truyền và vận động mọi người thực hiện ra sao? Đúng sai thế nào. Với đảng ủy tôi đã làm hết chức trách của một bí thư chưa? Ở đây có đồng chí Tùng gần gụi sẽ cho ý kiến. Còn với chi bộ sở tại và làng xóm láng giềng, tôi và gia đình đã chấp hành chính sách của đảng ra sao? Cá nhân tôi với việc xây dựng chi bộ ở đây thế nào?

Mọi người dỏng tai lên nghe, nhưng rồi ngơ ngác nhìn nhau Bởi vì Thủ càng nói, thì mọi vấn đề càng trở nên đơn giản và tròn trịa vô cùng. Lại thêm cách nói của Thủ vừa tha thiết, vừa thành khẩn cầu thị, khiến người nghe thấy không nỡ bắt Thủ phải liên hệ vào những việc quá cụ thể vì như vậy hình như nó tầm thường và nhỏ nhen cố chấp thế nào!

Thủ đã dừng được một lúc, ông Địch mới như bừng tỉng. Rồi nhanh chóng lấy lại cái thế cán cân có lợi đang nghiêng về ta…

– Đồng chí Thủ rất có tài đơn giản mọi vấn đề đến tối đa! Nhưng đồng chí Thủ đã nhầm! Đây không phải là cuộc họp kiểm điểm sáu tháng hay một năm, mà đây là xét cả một quá trình lâu dài. Tôi được biết đồng chí Thủ rất chuyên quyền, bao sân tất cả! Từ đảng ủy, ủy ban, đến hợp tác xã, việc gì không có ý kiến đồng chí Thủ thì không ai được triển khai. Đồng chí luôn luôn lấy danh nghĩa là Đảng lãnh đạo trực tiếp và toàn diện nên đã làm quá chức trách của một bí thư rất nhiều. Vấn đề ta phải xem xét cho rõ. Tôi được nghe ngay trong đảng ủy cũng hình thành phe phái. Ai cùng cánh với bí thư, thì có lộc có bổng. Ai không được ưa thi chỉ làm những việc cung quăng. Điều này hư thực thế nào? Phải cho rõ. Tôi không nói mò đâu, mà có bằng chứng, nhưng tôi chưa đưa ra vội vì còn những chuyện vật chất như nhiều người thắc mắc đồng chí Thủ liên quan đến mức nào? Phải làm rõ. Ví dụ như mấy cái phiếu tiệt kiệm vừa rồi, không phải như đồng chí Quàng nói đâu, đảng đồng chí Quàng có muốn làng bia đỡ đạn để cứu chúa cũng không được. Rồi vụ biển thủ ở đội thuỷ lợi 202.

Cứ thế, Địch nhẩn nha nổ từng điểm xạ một cách đắn đót và khoái trá, khiến ông Phúc, ông Tính mặt mũi cứ nở nang, rạng rỡ ra. Ông Tính mới chỉ giỏi bắn chim bắn cò, chứ vào nghị trường vẫn chưa hoạt, hay hớ. Địch mới bách phát bách trúng. Nhưng sao thế kia? Thủ vẫn ngồi rất nghiêm ngắn, mắt nhìn thẳng, điềm tĩnh như những điểm xạ của Địch như là những tiếng nổ thiếu đầu đạn, chẳng sầy đến da.

Không ngán, Địch vẫn dấn tới chất vấn về vụ đất dai xã cấp cho mấy hộ tách hộ khẩu làm nhà, nhưng thiếu công bằng, nên thành chuyện xích mích cho đến tận bây giờ. Có người hỏi, thì chủ tịch Sửu giải thích đó là quyết định của Thủ. Vậy đúng sai thế nào? Tại sao bí thư lại quyết định công việc của chủ tịch là người đứng dầu chính quyền? Khiến từ bấy đến nay người ta vẫn oán Sửu là bù nhìn, là ông phỗng!

Địch dừng lời và nói rằng hãy tạm hỏi một số điều như vậy để Thủ giải đáp, rồi sẽ hỏi thêm! Nhà tuyên huấn của nông trường bò sữa nhìn quanh, tự đắc về sự sắc sảo của mình, như muốn nói với tất cả: Từ giờ trở đi, họp hành đừng có ai giở bài bịp ra với tôi! Hơn hai mươi năm làm tuyên huấn, nắm ngọn cờ lý luận đây! Nhưng Thủ cũng không phải người dễ nắn gân, anh mát mẻ đến lạnh băng:

– Vâng xin cám ơn đồng chí Địch! Mời các đồng chi cứ phát biểu tiếp, rồi tôi giải đáp luôn một thể.

Nhiều ánh mắt liếc chéo vào nhau bối rối. Tất cả lặng hẫng đi. Xuân Tươi lại nhìn xung quanh tươi cười, muốn gây không khí dịu lại:

– Xin lỗi đồng chí Tùng! Ở đây có đồng chi Tùng cùng làm việc gần gũi với đồng chí Thủ vậy có lẽ xin đồng chí Tùng cho vài ý kiến sâu sắc!

Tùng gần như giật nảy người trên ghế. Khác với lúc sáng, ngay từ đầu giờ của buổi họp chiều, những người tinh ý đều thấy Tùng thẫn thờ và bồn chồn thế nào. Tùng ngồi cạnh ông Chỉnh và hai người cứ thì thầm điều gì. Ba vị thường vụ của chi họ Vũ Đình thì nghĩ: Thằng cháu ngoại này còn dễ bị xiêu lòng lắm. Dượng địch đã khai hỏa dũng mãnh đến như thế thì nó còn ngại gì? Nhưng tất cả đã nhầm to! Cả Xuân Tươi tưởng Tùng đã kéo không khí dịu lại cũng nhầm to! Đúng là Tùng bồn chồn từ lúc trở lại họp đến giờ nhưng là bồn chồn thế này:

– Thưa hội nghị, trước sau tôi cũng phát biểu và sẽ nói nhiều vấn đề chứ không phải chỉ riêng đồng chí Thủ – Tùng vừa thong thả đứng dậy, vừa nói. Khuôn mặt vuông vức rám nắng cứ đỏ dần lên – Có điều tôi sẽ không làm cho nhiều người ở đây được hài lòng! Tôi có một số băn khoăn từ mấy hôm trước, còn đang nghĩ đã nên nói chưa, thì mới vừa lúc trước khi vào họp đây thôi. Tôi và đồng chí Chỉnh có nhận được lá thư của một quần chúng. Thư nói rằng vì tin tôi và đồng chí Chỉnh, nên người đó đề nghị chúng tôi đưa ra một số vấn đề của các đảng viên chúng ta trong dịp họp này, và họ sẽ theo dõi chờ đợi xem ta giải quyết thế nào. Nếu ỉm đi thì họ sẽ có cách! Hôm nay chúng tôi chưa nói vội vì thấy cần làm việc trước với các đồng chí có trách nhiệm và những người có liên quan. Nhưng muốn lưu ý rằng những chuyện rồi sâu kín, rất ghê gớm của các đảng viên chúng ta không lọt qua con mắt quần chúng, họ biết tỉ mỉ lắm. Đã đến lúc chúng ta phải đánh bài ngửa tất cả, những ưu khuyết phải được công bố tất cả chứ không thể tù mù mãi được. Vừa qua vì nghe bàn tán nhiều nên tôi đã lần theo một vài đường dây để tìm hiểu những vụ việc mà dư luận đang xì xào, như những vụ vi phạm về kinh tế mà đây nhiều người đã nêu. Càng tìm hiểu, càng thất nhiều quá! Hầu như tất cả những người được giao nắm kinh tế đều có đính! Nhưng vì ăn chia không đều, nên mới thành mâu thuẫn, bây giờ mới vỡ chuyện. Tôi vẫn băn khoăn là có nên khơi lại chuyện cũ không? Vì nhiều lắm! Càng khơi càng rối! Và tất nhiên những người bị chất vấn, bị kiểm tra sẽ phản bác lại, rồi sẽ nhùng nhằng, sẽ sa lầy vào những vụ việc mất hàng tháng mà vẫn không kết luận được như bên Phú Ngọc vừa rồi. Cuối cùng mục đích chính của đợt học tập là nâng cao chất lượng đảng viên và kiện toàn lại tổ chức cho vững mạnh thì không làm được. Mới nhìn qua thấy ai cũng hăng hái đấu tranh nhưng sự thực lại cùng nhau né tránh, không động đến những nguyên nhân cơ bản, cứ như là một cam kết ngầm phải chừa cái góc cấm ra, vì nếu khơi vào những điêu chính yếu thì cả hai sẽ cùng phải ra đi! Và có lẽ cách giải quyết nhẹ nhàng nhất để giữ uy tín cho Đảng, để lòng tin giữa dân với Đảng không bị xói mòn là mỗi chúng ta hãy thật thành khẩn và tự nguyện. Thành khẩn với ưu khuyết của mình và tự nguyện xử trí chính mình. Thấy mình không còn xứng đáng thì hãy tự rời vị trí! Đó là một biểu hiện cao của tính Đảng! Nói như thế không phải là tôi mong được thay thế đâu. Tôi biết là mình chưa đủ tín nhiệm và trong hoàn cảnh này tôi cũng không làm được. Hãy để cho những người không có vướng mắc gì trong quan hệ dây mơ làm má đứng ra lãnh trách nhiệm, cả trên đảng uỷ và ở cơ sở này không thiếu những người có năng lực. Sắp tới có thêm một vài quân nhân xuất ngũ là đảng viên đã được qua thử thách, họ không chướng bận gì trong quan hệ gia đình họ mạc, chắc chắn trong công việc họ sẽ vô tư, thẳng thắng và công khai. Một trong những cái khó nhất của người làm cán bộ bây giờ là phải công khai. Ở đây chúng ta rất yếu về tính công khai, vì thế bây giờ mới tích tụ lắm chuyện, khơi ra một việc là động chạm cả dây chuyền, sẽ rối mù lên. Nhưng muốn làng xã thật sự có đổi mới thì ta phải cố gỡ ra thôi. Còn với đồng chí Thủ thì…

Tùng ngắc ngứ như chưa biết bắt đầu như thế nào. Đúng là chỉ trừ ông Chỉnh, còn tất cả đang giương mắt lên kinh ngạc, im ro không cả động cựa.

– Với đồng chí Thủ – Tùng lau mồ hôi trán, đôi môi cứ giật giật vì xúc động – Tôi có thể bảo đảm rằng đồng chí Thủ không phải là người tham vật chất, ăn uống đồng chí không ham, còn những vụ việc các đồng chí đã nêu, nếu có chỉ là do bị lôi kéo, phải hòa nhập vào với những người cộng sự của mình, cho nên mức độ khuyết điểm không lớn. Nhưng với việc trong chi bộ có sự mất đoàn kết âm ỉ lâu dài, càng ngày càng loang rộng ra ngoài quần chúng, đến mức hiển nhiên tồn tại một điều là những ai ở đây muốn có một chân dù nhỏ, từ đội sản xuất trở lên, và ai muốn phấn đấu vào đảng thì nếu không có họ hàng thân thích với những người đang nắm quyền, thì cũng phải là người được thu nạp vào trong vây cánh mới có điều kiện để phấn đấu! Còn nếu không mà muốn thành cán bộ đảng viên thì phải đi ra ngoài! Cứ như đảng ở đây có một thứ điều lệ riêng, một quy định riêng… Đến mức những đảng viên ở nơi khác chuyển về đây sinh sống, nếu muốn yên, muốn tốt thì phải khuất phục, nếu không sẽ đủ thứ chuyện rầy rà. Như trường hợp khai trừ hai đảng viên về hưu ở xóm Đầu Câu hồi năm ngoái là điển hình của sự thanh trừng phe cánh. Còn riêng chi bộ ta đến ba năm nay không kết nạp được ai vào đảng, trong lúc thanh niên ngày một đông. Là người làm công tác đảng lâu năm từ cơ sở mà lên, chả nhẽ đồng chí Thủ không chịu trách nhiệm gì?

Tùng lại ngắc ngứ, như đang tính nên nói tiếp những gì, thì ông Chỉnh ngồi bên kéo Tùng xuống, rồi ông đứng lên. Đúng là lúc này chỉ còn vị trung tá húc là đủ sức xung trận, chứ kể cả bản lĩnh như Thủ cũng đã run trong bụng.

– Những ý kiến của đồng chí Tùng cũng là những suy nghĩ của tôi! – Ông Chỉnh nói thong thả chứ không băm bổ như thói quen. Đồng chí trung tá đang phân tán mục tiêu đang hút hỏa lực, đang chia lửa với thượng sĩ Tùng. Bởi ông biết chắc Tùng sẽ bị công kích ở cả hai phía. Đúng là đến lúc chúng ta phải dũng cảm công khai các đồng chí ạ! Phải dám nói thẳng căn bệnh của mình…

Ông Chỉnh chưa nói dứt đâu. Thì bóng có tiếng ầm ầm từ ngoài cổng, rồi bà Đồ Ngật xồng xộc chạy vào cuộc họp:

– Ơi các ông, các bà đảng viên ơi! Người ta đánh nhau ngoài đồng kia kìa! Người ta tranh đất, tranh ruộng đánh nhau to ở Đồng Chùa kia kìa!
– Thế thì nghỉ đã! – Một tiếng hô át cả lời ông Chỉnh. Rồi vẫn đúng thói quen tự do thoải mái, rùng rùng đến dăm người đứng tụt dậy. Chủ tọa chưa kịp nói gì thì mấy người đó đã huơ tay lao la cửa. Trong lúc nhốn nháo, ông Phúc, ông Địch vẫn nhận ra đó là những đàn em của Thủ.

Không muốn thì cuộc họp cũng dứt đoạn. Mọi người vội vã chạy tắt ra phía cổng làng. Ở đấy là cánh đồng Chùa. Đồng Chùa nằm ở cửa ngõ phía nam của làng. Đó là tiền sảnh, là bộ mặt kiêu hãnh của làng. Đồng Chùa là một cánh đồng phăng phiu chỉ rộng hơn 20 mẫu Bắc Bộ với những thửa, những ô ruộng có từ thời sơ khai của vùng này. Đây là nơi thượng đẳng điền duy nhất, là cơm giữa nồi, gái giữa làng, là nơi ngày xưa các bậc kỳ hào tranh giành nhau đến chết để được là người chủ điền có ruộng ở Đồng Chùa.

Ngoài sự mầu mỡ của đất đai, cày cấy được hai vụ, cái chính Đồng Chùa là niềm tự hào, là tiếng tăm của chủ nhân, là đầu gà má lợn của ngôi thứ. Chính nơi đây năm xưa chi họ Trịnh Bá đã phải nhượng lại cả mẫu ruộng sâu cho chi họ Vũ Đình khi tên Trịnh Bá liều đánh canh bạc cuối cùng mà cái chức lý trưởng vẫn tuột khỏi tay. Phải nhượng lại ruộng ở Đồng Chùa, dù có được giá gấp năm gấp mười nơi khác, nhưng như thế là có nghĩa đã phải bán cả máu của mình để ăn! Chỉ đến khi có hợp tác xã, những chủ nhân của Đồng Chùa mới chịu nhả đất ra không một lời cò kè, mặc dù ruột gan quặn lại như muối xát. Bây giờ đi vào khoán, giao đất cho từng hộ, thì nơi khó điều hòa, khó chia bôi nhất lại vẫn Đồng Chùa.

Hai anh em Hảo – Hán và Vu con ông Vi đúng là những đảng viên tiền phong đi đâu. Bà Đồ mới hào hển kể xong, họ đã băng đi, lao vọt qua ô cổng như ụ súng, chạy phóng ra cánh đồng. Kia rồi! Cuộc chiến vì đất đai giữa những anh em, xóm giềng với nhau đang nổ tung giữa nắng quái đỏ khé. Một đám đông nhốn nháo ầm ĩ. Hai chục, hay ba chục? Cả đàn ông, đàn bà, đang hò hét vung tay, vung nón giữa thửa ruộng vừa gạt xong, còn lô nhô những đụn rạ. Bỗng đám đông tóe rát ra khi một tiếng chửi tục gầm lên, rồi hai người đàn ông cùng quần đùi áo cộc, vung gậy lên đập chát vào nhau. Chát bốp! Chát bốp? Chát choáng! Chát…

Tiếng gậy tre già phang thẳng cánh nghe rợn thấu xương! Mấy người đàn bà kêu la oai oái. Bỗng một tiếng hét phía sau trùm lên tất cả, rồi một bóng người cao lớn xách gậy từ xa lao bổ lại. Cũng quần đùi, áo cộc, còn thêm mái tóc chờm vai. Mọi người kêu lên khi nhận ra tay dao búa nhất nhì của làng – ưởng? Đúng, lại ưởng! Ưởng gầm vang cái giọng ồm ồm của mình nghe đây hả hê thách thức:

– Bác Hàm lui ra…

Phải? Một trong hai người đang giao đấu để chiếm mảnh ruộng dưới chân chính là ông Hàm. Và thật may cho ông, ông đang phải chống đỡ với một đối thủ trẻ, khỏe và nhanh hơn ông rất nhiều. Tiếng thét của ưởng làm cả hai cùng sững ra. Ông Hàm vừa né người sang bên, thì ưởng đã nhảy chồm tới như hổ thấy mồi. Mặt mũi tía sẫm lên như đồng hun.

– Thằng Hoạt hôm nay biết tay tao!

Vừa hét lên như tuyên án, ưởng vừa múa gậy vù vù thị uy. Đầu cây gậy cứ hoa lên nhoáng nhoáng như chớp. Ưởng đang mong có dịp thực thi thấy miếng vừa học được! Thực ra không phải ưởng bảo vệ ông Hàm tới mức xả thân đâu, mà chính là ưởng khoái đánh nhau! Hễ cứ được ục là chân tay ưởng như được nối dài ra, toàn thân say sưa bừng bừng như kẻ nghiện được rượu, kẻ háo sắc được gái? Riêng với Hoạt thì ưởng đã có ý chờ dịp. Hoạt có họ hàng xa với chi họ Vũ Đình, hơn ưởng dăm tuổi, đôi bên đã vài lần va chạm. Giữa cái hôm bác cháu ông Hàm đi đào bới kia, khi ưởng đã bị trói bằng chạc trâu, Hoạt còn dí đầu gậy vào trán ưởng. Ưởng đã rắp tâm sẽ chơi lại Hoạt từ hôm ấy.

Quả nhiên Hoạt thấy chờn trước sự hung hãn của con hổ non dám sẵn sàng thí cả tính mạng. Hoạt cũng đã là tay liều, nhưng liều để thắng: Để được sống mà hưởng, chứ Hoạt không thích liều chết! Hoạt vừa lùi, vừa tìm cách chống đỡ, thì thật cũng phúc tổ cho Hoạt: Anh em Hảo – Hán đã lao tới. Đôi bên cũng có họ xa với nhau, anh em Hảo – Hán còn là cành trên. Hán xông lại nắm ngay lấy gậy của ưởng, nói giật giọng:

– Cậu ưởng, thôi ngay – Rồi Hán quay sang Hoạt, giọng rất hách – Còn anh, cũng liệu đấy!

Ưởng văng tay Hán ra rít lên:

– Phải táng bỏ mẹ nó đi chứ!

Nhưng Hán vẫn nắm cứng lấy cây gậy của ưởng, cây gậy cũng nóng như vùi vào lửa? Hán quay sang nói nhỏ: Thôi đi cậu đứng có ngốc! Việc chủ yếu là để bác Hàm lấy lại ruộng. Nếu nó còn láo thì sẽ choảng! Ưởng bỗng rời tay ra, người đầm đìa nhẫy nhược mồ hôi như một cây cột mỡ, Hoạt đã nhanh chân chõm ngay lấy dịp may biến sớm rồi.

Bây giờ các đảng viên mới chạy tới nơi. Thủ giận đến tái mặt trừng mắt nhìn ưởng, nhìn ông Hàm mặt mũi tối sầm sầm đang lùi lùi lên bờ. Bà mẹ của Hoạt đầu tóc xác xơ, đi chui chúi sấn lại phía Thủ, nói the thé:

– Có ông Thủ mấy lại đủ mặt các ông tác bà đảng viên của làng chứng giám đây. Cái thửa đồng này ban chủ nhiệm đã cho tôi làm từ vụ chiêm, nói là ưu tiên gia đình liệt sĩ. Thế mà bây giờ ông Hàm lại bảo là đất hương hỏa của nhà ông ấy, phải giả ông ấy. Ông Hàm bảo ruộng này từ đời ông bà của họ Trịnh Bá dã đánh dấu bằng cột đá ong chôn ở đâu bờ, gia phả nhà ông ấy ghi như thế. Tôi chả biết gia phả với đá ong đá ve gì suất! Bây giờ còn làm gì áo đất hương hỏa. Ruộng đất là của hợp tác, thì hợp tác giao cho ai phải thuộc về người ấy chứ. Nói như ông Hàm thì chả hóa ra ai tách thửa ruộng nào chỉ việc đi đánh dấu trộm vào đâu bờ, bảo đấy là đất hương hỏa của nhà mình à?

Thủ đang lúng túng, thì bà mẹ của ưởng cũng không phải tay vừa, sấn tới trước mặt mẹ Hoạt nói như xóc ốc:

– Vụ chiêm vừa rồi hợp tác mới là tạm giao, chưa thuận. Bà không nhớ ngày ấy người ta đã thắc mắc ầm lên à? Bây giờ phải lại cho đúng. Ruộng từ thời cha mẹ ông bà nhà người ta phải đổ mồ hôi sôi nước mắt mới có. Bây giờ hợp tác không bắt góp tập trung nữa thì phải giả lại. Bà mẹ Hoạt cứ bám vào cái lý ưu tiên gia đình liệt sĩ, nên cũng không chịu. Ruộng này chính là xương máu của Bát, em Hoạt đã hy sinh ở đường 9 – Nam Lào.
– Bà không có con là liệt sĩ thì bà mới bảo phải chia lại!

Nghe vậy mẹ ưởng nhảy thách ngay lên. A thì ra bà ta kháy thằng ưởng nhà bà đi bộ đội chưa được một năm thì bị loại ngũ đây.

– Bà đừng có cậy suất ưu tiên liệt sĩ! Nếu ưu tiên thì phải là bà Điều, ông Diễm, cụ Một đang không có ai trông nom kia, con người ta cũng bỏ xác ở biên giới đấy, chưa đến lượt bà?

Nhưng mọi người đã không cho hai bà đành hanh phá ngang câu chuyện. Những tiếng nhao nhao át đi:

– Đề nghị xã và ban chủ nhiệm nhanh chóng giao đất giao ruộng cho chúng tôi. Vụ chiêm vừa rồi mới là giao thử chưa hợp lý? Bây giờ vào làm mùa rồi phải giao lại, không nhanh thì để ruộng hoang à?
– Phải giao cho công bằng, chứ vừa rồi bao nhiều ruộng tốt là cán bộ với những người thân tín dấm dúi chia nhau, còn lại đầu trâu mõm bò đẩy cho dân là không được. Chúng tôi đã làm đơn xin tách khỏi hợp nhất để về hợp tác xã nhỏ, sao bây giờ vẫn ỉm đi? Hợp nhất mới chả hợp bét, làm ăn nát như tương, bắt chúng tôi đánh đu vào để mà ăn mày cả lũ à?

Một giọng đàn ông thủng thẳng như một lời kết luận:

– Không giao đất nhanh, không công bằng, còn choảng nhau to!

Xuân Tươi lại vỗ tay bồm bộp vào nhau, cao giọng:

– Đề nghị bà con giải tán. Chúng tôi sẽ báo cáo lên xã, lên huyện giải quyết nhanh chóng những yêu cầu của bà con. Những vấn đề này chúng tôi không đủ quyền hạn giải quyết. Còn việc chia đất thì tôi được biết chỉ vài hôm nữa ban chủ nhiệm sẽ công bố.

Một tiếng đế theo nghe đã có mùi bông đùa. Xuân Tươi quả là một cái van xì hơi rất hữu hiệu:

– Bà con cũng không dám yêu cầu bác Xuân Tươi giải quyết đâu, vì toàn những việc tẹp nhẹp cả, mà bác Xuân Tươi thì chỉ quen lo cách mạng thế giới thôi! Mấy hôm nay có vị tổng thống nào bị ám sát trượt nữa không? Hôm trước bác Xuân Tươi còn hỏi thầm tôi một mẫu là bao nhiều sào? Hớ hớ!

Thủ đi từng bước ủ rũ về phía bụi hóp ở đầu bờ, nơi ông Hàm và ưởng đang ngồi, như vẫn chờ để nhảy vào cuộc giao đấu mới. Lại cả chị Bé vừa chạy ai nữa. Vẫn quần xắn ống thấp ống cao, mặt chín rờ. Hai con mắt rừng rực như lên cơn sốt. Chị vừa cầm nón quạt phe phẩy, vừa nhìn ông Hàm với ánh mắt trung thành tuyệt đối, như sẵn sàng xông vào những cuộc giành giật nếu ông sai bảo. Chính chị lúc nãy đã nhận đi thay Đào ra thửa ruộng vừa đụng độ kia để phát bờ và khơi lại con mương cho nước vào để mai cày vỡ chuẩn bị làm mùa. Vừa phát được một quãng bờ thì Hoạt đã ra sừng sộ. Chị chạy về báo. Ông Hàm bỏ tràng đục, sập sểnh đi ra, nói ầm è:

– Tôi đã báo bà cụ nhà anh từ hôm trước rồi, rằng là thửa ruộng này của ông bà tôi từ ngày xưa, văn tự nhà tôi có ghi vẫn còn kia. Ngày làm chiêm nhà anh cày cấy, tôi lên mạn ngược mua gỗ không biết. Lúc về tôi đã nói ngay với ban chủ nhiệm giao ruộng thế là sai, anh Vinh đã hứa tới mùa sẽ điều chỉnh lại. Bây giờ ruộng ai phải về nhà ấy.

Hoạt mới bốn mươi tuổi, nhưng trông đã già và cũ kỹ, vốn cũng là anh bặm trợn nghe mẹ nói là phải giữ thửa ruộng này bằng được, nên khăng khăng:

– Của nhà ông từ thuở tám hoánh nào, bây giờ ai biết? Hợp tác xã bảo đây là ưu tiên ưu tiên cho u tôi có con liệt sĩ. Ông thắc mắc thì đi gọi ban chủ nhiệm ra đây.

Ông Hàm cũng quyết giữ cái lý của mình:

– Thì tôi đã bảo là ông Vinh chủ nhiệm đã hứa rồi. Ruộng đất bây giờ phải trả về tận gốc của nó. Anh không tin thì tôi sẽ cuốc cái góc ở chỗ đâu bờ kia cho anh xem. Dưới ấy có một cột đá ong dài nửa mét chôn đứng, có đánh dấu riêng của họ nhà tôi.

Thấy Hoạt bán tín bán nghi, lại pha chút hoang mang. Ông Hàm liền xăm xăm vác cuốc lại chỗ góc đầu bờ, rồi bổ xuống hùng hục đầy tự tin. Mươi phút sau quả nhiên một cọc đá ong sần sùi màu da lươn hiện ra trước sự sửng sốt của Hoạt và một tốp gần chục người nghe thấy tiếng đã chạy đến. Nhưng khi ông Hàm nhờ một thanh niên nhảy xuống lay lay, rồi rút chiếc cột đá hình trụ nhỏ bằng gốc tre và dài tới đầu gối vứt lên bờ, thì Hoạt bỗng sực tỉnh như mình vừa bị đánh bùa mê, và kẻ bỏ bùa sắp công nhiên nẫng cả báu vật trước mắt mình. Hoạt liền lấy lại giọng sừng sộ:

– Không được, ông đừng có bịp bợm! Đừng có chơi cái trò cột mốc ăn người ấy!

Thế là cuộc cãi lý, cãi vã bắt đầu. Người đi làm xung quanh đổ đến. Người bênh Hoạt, kẻ bảo vệ ông Hàm. Rất nhanh đám đông chia thành hai phái, ầm ầm như chợ. Đến khi mẹ ưởng, tức người chị họ ông Hàm và bà mẹ của Hoạt đã kịp thời ra chi viện, mổ tay choi choi vào mặt nhau, thì bà Đồ Ngật lúc ấy trên đường đi đến nhà người tình, tức ông Quản Ngư Tây học để làm cám, dừng lại đóng vai quan sát viên liền nảy ra sáng kiến hòa bình là lao đến nhà mẫu giáo, nơi cả làng đang thì thầm bàn tán là các ông ấy đang cạo nhau như cạo khoai để thông báo cho chi bộ một tin rất… cực!

– Giữa lúc này mà bác làm như thế là chỉ thêm rối việc, hỏng việc – Thủ nhìn lướt cả ba người, giọng khàn hẳn đi, mặt buồn rầu u uất. Chị Bé cúi đầu nhìn xeo xéo sang bên ông Hàm mặt vẫn tím sàm vì nắng. Cặp mất cá rói của ông lại vằn lên thách thức. Ông nói nhỏ, nhưng rành rẽ:
– Đây là việc của tôi, không động gì tới chú. Tôi đã nghe dân chúng đang sui nhau phải nhanh chóng chia phần chiếm hết cánh đồng Chùa này, đến khi ban chủ nhiệm lập xong phương án chia thì sự đã rồi. Ai có đất hương hỏa ở đâu phải đánh dấu trước, tức là phải phát bờ cuốc góc trước, chậm thì mất trắng mắt! Thửa ruộng này là cái túi, cái bao của cả Đồng chùa. Lộc cả đồng đều tụ hết vào đây. Gia phả nhà ta các cụ đã dặn dù thế nào cung phải giữ bằng được. Ngày xưa có lúc túng quá, các cụ đã phải mang ruộng ra gán nợ, nhưng qua vụ gặt có thóc liền chuộc lại ngay, mà cũng chỉ cần chuộc có cái mảnh ba sào này thôi. Con mẹ thằng Hoạt nó cũng biết cái thế đất ấy. Hôm trước tôi đã nói thẳng với ban chủ nhiệm là riêng thửa ruộng này, tôi còn sống thì đừng có ai động vào. Bao nhiều năm hợp tác hợp tếch làm ăn phá gia chi tử đã đủ lắm rồi! Ngay làm chiêm mới sểnh mắt một tý mà mấy anh đã chia bậy, chính dạo ấy chú vừa trúng bí thư, nên đã khuyên tôi nán chịu. Giờ thì mặc tôi! Mang tiếng là nhà nông, nhưng chú đã biết gì chuyện đất cát! Với nhà nông đất là ngọc điền. Đất phải thuận, phải vượng, thì cái lộc cái thọ mới ban. Mẹ con thằng Lộc có mọc thêm tay thêm đầu cũng không nhảy được vào thửa độc điền này…

Ưởng nhanh nhảu tiếp ngay:

– Mai cậu cứ cho người ra cày, cháu sẽ đứng kèm!

Ông Hàm ư hừm trong cổ định nói nữa, thì ngoài kia lại có tiếng tranh cãi ầm ầm. Lại có hai chủ hộ cùng quả quyết nhận thửa ruộng này dứt khoát phải là ruộng nhà tôi! Xuân Tươi vẫy tay gọi Thủ. Ông Hàm đứng dậy lững thững bỏ về. Chị Bé vác cuốc men mén đi theo sau, lặng lẽ và cúc cung như cái bóng của ông Hàm hắt lại. Mặc dù mấy hôm nay chị em Đào có vẻ chờn chờn không ngấm nguýt chị nữa, bởi đêm đêm về khuya, Đào cứ nghe thầy chị thầm thào như nói với ai dưới nhà ngang, rồi lại có mùi trầm hương thoang thoảng bay ra, đầy vẻ bí hiểm. Nhưng ban ngày chị vẫn rất nhũn nhặn và phục tùng ông Hàm thật là vô điều kiện. Chị cứ như chiếc lạt mềm xoắn dần vào mấy bố con ông chủ nhà ghê gớm. Mặc! Ghê thì chị cũng có cách của kẻ ghê! Cách ấy là vừa trần tục, lại vừa phù thủy, nào!

Trên Đồng Chùa vẫn nhấp nhô đây người. Chỗ túm năm, chỗ tụm bảy. Thửa ruộng phía cuối mương nước ai đó lại đang đốt ra, khói bốc um tùm. Ông Hàm nói đúng, người ta đang âm thầm chuẩn bị một kế hoạch lấn chiếm thật ráo riết. Tùng ở dưới đồng quay lên, bỗng trông thấy bà Sang trong tốp mấy bà đang nghe mẹ Hoạt kể lể, giọng đã khàn đặc. Tùng đi lại nói dấm dằn:

– U đi về, ra đây làm gì. Chuyện không liên quan gì đến nhà mình.

Rồi Tùng quay lên chỗ ông Chỉnh đang ngồi bên bụi hóp, nơi ông Hàm vừa lúc nãy giải thích cho Thủ tại sao phải giữ bằng được thửa ruộng hương hoá kia. Ông Chỉnh đưa cho Tùng điếu thuốc. Cả hai dùng im lặng nhả khói, lim dim nhìn ra Đồng Chùa trải dài hun hút xuống tận Soi Dâu giáp sông Công. Nắng nhạt nhòa đã phải sương chiều, đuối dần rồi tắt lịm dưới những chân rạ. Đúng là Đồng Chùa đẹp thật, phẳng phiu vuông vức như một cơ thể sực dài vai rộng. Vậy mà cái cơ thể này đã nhiều phen ốm o đói rách. Và bây giờ người ta đang dùng cả luật rừng để xâu xé giành giật, như giành giật một miếng mồi.

Ông Chỉnh quay sang Tùng, giọng bỗng trở nên xa xăm:

– Cái chính sách này, cái khoán về từng hộ ấy mà đúng đấy Tùng ạ. Vấn đề đất đai đối với nông dân bao giờ cũng là cơn sốt, ở đây là cơn sốt vỡ da để lớn!

Tùng hỏi ngờ vực:

– Đúng thì phải vui, chứ đánh nhau như trâu đực nhốt chung chuồng sao còn đúng?

Ông Chỉnh bỗng trở nên sôi nổi:

Cái đúng là thường phải trả giá đau đớn! Chứ cái vui trước đây chỉ là vui bề mặt, vui lấy lòng! Cái vui cha chung không ai khóc! Nhớ ngày tao được về học ở trường quân chính trên tỉnh kia, vì gần nên tối nào cũng mò về, thấy dân làng cư xao xác về những nghị quyết, những chỉ thị. Nào là chỉ thị 100, nghị quyết 64, chỉ thị 28 về ruộng đất.

Nông dân mà nhiều chỉ thị hơn cả lính. Nghe cứ rồi mù mù. Ao vườn của dân phá đi. Rời làng rời xóm để lấy mặt bằng tăng diện tích cho sản xuất của hợp tác. Thoạt nghe cũng thấy bùi tai. Cứ tưởng ra tay phen này thì đất cát phải nhả ra thóc gạo ê hề. Nhưng hóa ra đó là cái hăng máu vịt của anh thích mơ mộng và liều chí mạng. Cấm thèm nghe ai!

Cho nên mới thành ra cứ sau một đợt chỉ thị như vậy thì xóm làng lại xơ xác tham, mặt người cứ méo như bị! Tao còn nhớ cái hôm vừa ở bến đò lên, bụng đang đói bỏ mẹ, bất chợt gặp ông Đáng lúc ấy đang là bí thư đảng ủy, thế là ông ấy túm ngay lấy tuyên truyền mô hình cấp huyện. Mỗi huyện sẽ là một pháo đài về kinh tế và quân sự, nghe hách lắm.

Không chừng phen này chúng ta lại làm một điểm tựa để bênh cả thế giới lên không biết chừng! Rồi thì khối anh da đen da đỏ ở cùng trời cuối đất, cũng phải tiền lưng gạo bị đến đây để ta dạy cho cách xây dựng mô hình cấp huyện! A phải, đúng hôm ấy ông Đáng vừa đi tham quan Quỳnh Lưu và Định Công ở trong kia về. May mà ta chưa kịp triển khai làm theo hai cái mô hình ấy!

Chứ không thì còn đói nữa? Dạo ấy dân đã chán ruộng lắm rồi, họ dắt nhau đi đào vàng, đi chặt gỗ trộm của lâm nghiệp để xuôi sông bán. Ngày mùa mà lúa ở Đồng Chùa chó chạy hở đuôi. Vì anh nông dân đã chán đất thì còn lấy đâu ai thóc. Giống như thằng lính bất mãn, vào trận mà vứt súng thì còn làm được trò trống gì? Nhưng từ vụ chiêm đến giờ người ta lại ham đất, quý đất, thế tức là cái anh khoán này đã hợp với lòng họ. Những người đi lang thang đã mò vào hết rồi đấy. Đến lão Tám lé đào được vàng cũng bổ về xin thanh toán nợ nần để chuộc lại đất. Vấn đề bây giờ là ở người điều hành. Các cha ở đây chưa điều hành tốt vì có nhiều ràng buộc quá, như con rết bị vướng víu quá nhiều chân cẳng nên không bứt mình lên được.

– Nhưng người ta không muốn cắt những ràng buộc đâu chú à – Tùng nói dăm chiêu – Vừa rồi ở dưới đồng kia, ông cậu, ông dượng bên nhà cháu nhìn cháu có vẻ bực bõ lắm. Vừa nghe bác Xuân Tươi nhắc sáng mai các đảng viên tiếp tục họp, thế là cậu Phúc nháy dượng Tính dượng Địch về ngay. Đi qua chỗ cháu đang đứng mà cả ba ông đều lờ đi!
– Đã run rồi hả? – Ông Chỉnh bật cười khùng khục. Cười mà nghe chua chát như phải uống hàn the! – Thấy chưa? Động vào tim họ có phải đùa đâu. Anh em ruột rà họ cũng cắt phéng! Nhưng thôi đừng lo vẫn còn đến dăm người ủng hộ ta với cậu. Lúc chạy ra đây ông Bằng, ông Hải: Cô Xuân, cậu Dụ bảo rằng ta nói thế là phải, đã đến lúc cần mạnh bạo rũ cái chăn chấy rận này ra! Đây là cuộc thi gan, cưỡi lưng hổ rồi đấy, đừng có nản nhảy xuống mà toi! Ông Thủ đến đấy!

Chỉnh nói nhỏ. Tùng ngửng lên. Theo bờ mương, Thủ đang đi thong thả đến chỗ hai người. Vẫn dáng người dong dỏng thanh thoát, gương mặt trái xoan ưa nhìn, nhưng bây giờ đượm buồn nên trông lạnh lạnh. Dẫu vậy Thủ vẫn lịch lãm hơn hẳn cái cách phản ứng mặt nặng mày nhẹ của anh em ông Quàng. Cả Chỉnh và Tùng bỗng trở nên ngượng nghịu chưa biết nói gì, thì Thủ đã tươi ngay nét mặt, khẽ gật đầu, rồi ngồi xuống nói vừa thân tình vừa khiêm tốn quá thể:

– Bác Chỉnh với anh Tùng thấy chưa? Mới chỉ có chia đất chậm một tí mà đã đủ thứ chuyện rầy rà. Anh Vinh và ban chủ nhiệm phân chia vừa không tỉ mỉ, lại không cương quyết, ai đến gặp riềng cũng đều hứa hẹn để cho đẹp lòng, thế là hỏng to. Còn ithững điều hai đồng chí nói hôm nay – Thủ hạ giọng trầm trầm:
– Tôi thấy đúng cả! Những nhận xét về tôi, tôi cũng không phản đối! Nhưng tôi chỉ xin các đồng chí hai điều. Thứ nhất là giữa lúc trong đảng và ngoài quần chúng đang có nhiều thông tin sai lạc, lòng người bất an, thì chúng ta nên xử trí với nhau thế nào? Đã cần thay luôn cả bộ máy chưa? Không khéo ta lại làm rối thêm, lợi bất cập hại! Bây giờ trình độ đảng viên và quần chúng nâng cao lắm rồi không dễ dàng để cho người lãnh đạo làm sai đâu. Thứ hay là việc phát triển đảng ở đây. Đúng là chậm và có nhiều thiếu sót. Nhưng đổ chỉ cho tôi thi thật là oan quá! Vì các tổ đảng người ta không đưa lên, thì tôi biết làm thế nào? Chả nhẽ tôi ép họ. Các đồng chí quen tác phong nói thẳng, nói hết của quân đội, tôi rất quý. Nhưng đặc điểm ở nông thôn ta nó khác lắm. Làm đúng, làm phải, nhưng không được lòng họ thì cũng không tác dụng. Đồng chí Tùng phụ trách xã đội, vì là việc chuyên ngành, nên hàng ngày ít va chạm. Rồi ở cương vị khác đồng chí sẽ thấy, phải giải quyết trăm thứ bà giằn. Ở nông thôn công việc không phân chia tách bạch được đâu. Nhiều lúc thấy để một mình anh Sửu giải quyết thì sẽ hỏng, thế là phải nhảy vào tham gia. Lúc khác thì chính anh Sửu đề nghị tôi cùng xem xét. Nhưng đến lúc họp lại mang tiếng là bao sân. Rồi các đồng chí làm sẽ rõ, khổ lắm.

Thủ vẫn tiếp tục kể lể về nỗi vất vả của người cán bộ nông thôn bằng giọng vừa nhũn nhặn, vừa ngán ngẩm, vì cứ phải ôm rơm nhặm bụng khiến Chỉnh và Tùng bỗng thấy mình đã quá lời với Thủ trong cuộc họp! Mặc dù Tùng đã biết Thủ có tài cảm hoá, tài xoay chuyển tình thế, đến chao chát như bà Chung hội trưởng hội phụ nữ xã, cũng là đảng ủy viên, bên ngoài cũng hay bất bình với Thủ, nhưng cứ vào họp, nghe Thủ ngọt nhạt phân tích với giọng vẫn vi, thế là bà Chung lại đuối lý, tịt ngòi.

Tùng biết những ca cẩm của bà Chung là đúng, là Thủ cùng không chối! Nhưng có điều sau đó Thủ lẳng lặng phủi những ý kiến của đồng chí rất là quý hoá như phủi bụi! Nên ngay từ lúc nãy khi nghe Thủ nói, Tùng đã thầm tự nhắc minh là hãy tỉnh táo, tỉnh táo! Lá thư của người vô danh nào đó đã ném qua cửa sổ cho rơi đúng vào giường của Tùng trưa nay đang hé mở cho Tùng và ông Chỉnh thấy những bộ mặt của Thủ thật hãi hùng quá! Có thật Thủ dám làm những việc như thế không? Phải thận trọng xem xét. Và muốn cho rõ hư thực ra sao thì hãy đứng xa xa mới nhìn thấu đáo nhưng tròn méo lồi lõm, chứ đừng nhập thẳng vào thì không khác gì như ngồi dưới chân đèn, để biến thành cái chân đèn thì đố biết được cây đèn sáng tối thế nào!

Bức thư nói cái chết của bà Son có liên quan đến Thủ!

Nghe hốt quá! Vậy sao Thủ vẫn giãi bày chuyện công tác với giọng vô cùng thành tâm thế này? Tùng băn khoăn nhìn Thủ muốn xem cái thật cái giả nó chung đụng ra sao trên gương mát nhẹ nhõm có cái cằm nhòn nhọn kia, nhưng Thủ đang điềm tĩnh nhả khói thuốc, khiến mặt mũi anh cứ chập chờn trong cái khói lù mù ấy. Khi ba người đứng dậy chia tay nhau thì sương chiều từ rặng bạch đàn giáp núi ông Bụt đang bò loang ra như khói nhạt bay phiêu diêu trên đồng Chùa. Loáng thoáng vẫn còn vài bóng người đang đi lại ở mút xa tầm mắt, nhìn như những cái chấm ẩn hiện trong hơi sương. Thủ nhìn Tùng như muốn nói điều gì, nhưng thấy ông Chỉnh vẫn lần chần đứng đó nên lại thôi.

Tùng vừa lên đến đường, thì bỗng một cô gái đậm chắc, quần xanh áo hoa, mái tóc lại cặp sát vào đầu cho đuôi tóc vổng lên như đuôi gà trống. Cô từ một ngách nhỏ rùm roà những cây găng gai sắn vắn đi ra. Vừa thấy Tùng tức thì cô mở máy ngay:

– Anh Tùng đây rồi, em đã phục kích từ lúc nãy! Vào đây mà khai tội! Anh còn ngơ ngơ cái gì? Đừng có vờ vịt! Cả làng người ta nói ầm lên là hai ông lính hết thời không gươm không súng, mà dám đương đầu với cả làng trên xóm dưới. Cứ chê em là tồ, nhưng chính anh mới là tồ là ngố? Thế anh định sống một mình ở đất này à?

Vừa nói, cô gái vừa băm bổ kéo tay Tùng đi vào cái ngách nhỏ um tùm những cây găng tua tủa gai nhọn. Tùng chỉ còn biết cun cúc đi theo cô gái cũng đầy gai ngạnh này! Minh tồ? Đúng thế, cô chính là Minh tồ! Chiến hữu của Đào. Cũng chiều cao như Đào. Nhưng Minh béo tròn. Khắp người cô chỗ nào cũng mây mẩy căng ứ sức lực. Bởi thế cánh con trai mồm loa mép giải mới nói là Minh có bộ ngực tấn công và bộ mông phòng ngự! Của này máy móc phụ tùng cứ là vĩnh cửu!

Tùng giãy tay ra, mắt liếc xeo xéo vào gương mặt tròn vành vạnh hồng căng của Minh thâm nghĩ. Hắn này còn nặng cân hơn con Mai nhà mình nhiều! Bao giờ gặp Minh Tùng cũng vui vẻ hồ hởi. Cặp mắt một mí trong veo, cái miệng tươi, chưa nói là cười hơ hớ! Nghe nói một lần đi đại hội đoàn toàn xã, có anh con trai trên xóm Đầu Cầu, nhân lúc vắng, đã rụt rè đưa cho Minh lá thư và lại hỏi rất ngớ ngẩn thế này:

– Cô có phải là cô Minh không? Cho tôi gửi lá thư. Minh nhường mắt lên nhìn gã con trai chỉ nhỏ con bằng nửa mình, mà lại lên giọng đàn anh gớm. Với lại dù khác làng, nhưng còn lạ quái gì nhau mà anh chàng này lại hỏi lớ vớ thế nhỉ?
– Không phải, tôi không phải là Minh!

Cô cười lắc đầu, khiến anh chàng lần đầu tỏ tình cuống vó lên. Mặt đỏ câng, anh nói vội vã, lại càng ngớ ngẩn: Đúng lại còn! Cô đúng là Minh lại còn chối! Rồi anh dúi lá thư vào tay cô và vùng chạy. Đấy là lá thư tỏ tình dài đến bốn trang giấy. Minh được gọi là con chim bé nhỏ. Trong thư anh trích dăn rất nhiều thư tình, công phu như một bài văn bình giảng của học sinh cấp ba. Minh gọi ca tốp con gái lại cùng đọc họ cười rinh rích suốt buổi. Rồi các cô nhìn anh con trai kia nhấm nháy nhau, vừa ngâm nga những câu thơ tình trong thư. Thật là một cuộc thăm dò tai hại! Nhưng Minh cũng phải hứng chịu một hậu quả do mình gây ra, là đám con trai gọi cô là Minh ruột ngựa, Minh tồ từ đấy.

– Anh vào đây. Thật may thầy u em đi bán lợn chưa về. Anh ngồi xuống!

Minh đẩy vai Tùng vào nhà, giọng vẫn sồn sồn quyền biến. Tùng bỗng giật mình khi thấy một lưng áo có những chấm hoa xanh thon ông đang ngồi quay mặt vào trong. Minh mở các cửa sổ cho sáng. Những đồ gỗ trong nhà đang ngả sẫm trong bóng chiều. Cũng là gia đình phong lưu. Đủ lệ bộ nhà ngói, sân gạch, tủ ly, giường mô – đéc. Có điều thầy u Minh chỉ là một họ nhỏ trong làng, ở hiền gặp lành mà có bát ăn bát để, chứ chưa bao giờ nhà này có chức tước, có tí chính trị gì. Nghĩa là từ đội phó sản xuất đến chân đảng viên thường cũng không. Minh liên tục ở trong ban chấp hành chi đoàn, là cảm tình đảng đã mấy năm nay, nhưng chỉ ở mục cảm tình chung chung thế thôi, chứ vào được đảng chắc còn tướt!

– Anh ngồi xuống – Minh nhắc – rồi cô ngồi xuống đi – văng cạnh Đào, kéo Đào quay lại. Đào gạt tay Minh, vẫn quay mặt vào tường, lặng thinh như không có sự hiện diện của cái người ấy. Bây giờ người ấy vô nghĩa đối với ta!
– Anh có biết từ chiều đến giờ người ta nói dăng dăng cái gì không? – Minh bắt đầu hỏi cung – Người ta bảo hai anh lính hết thời, Chỉnh – Tùng đang liên kết với nhau để đảo chính tất cả những người đang nắm quyền ở đây! Bất kể anh em trên dưới, lật hết? Vứt xuống sông xuống biển! Chỉ có ta đây mới đích thị là đang viên, còn là gia công hết, dổm hết? Sao mà liều lĩnh thế anh tồ ơi! Rồi xem anh lật người ta, hay người ta lật anh! Hai người thì bõ bèn gì. Không khéo chỉ đêm nay đêm mai là anh bị ném xuống ao xuống hồ? Anh có biết trước ai ném ông Tám thợ cạo xuống ao không? Chẳng có ma mồ nào hết, đấy là ma người, ma sống! Thôi việc này chỉ thông báo cho anh biết thế mà liệu. Đây là quần chúng chẳng dám tham gia vào công việc của Đảng! Nhưng còn việc này thì tôi phải hỏi tội các người! Đào, quay lại đây! Nghe đây. Tại sao các người yêu nhau mà dấu tôi? Trong lúc tôi không nề hà các người chuyện gì. Nếu hôm qua cái Mai nó không hỏi, không nói, thì tôi vẫn chưa hay biết tý gì. Giỏi! Yêu nhau rồi bây giờ chán nhau mà con này không được biết gì hết! Các người coi thường tôi khinh tôi! Sợ tôi bắc loa thông báo cho cả làng à? Hay sợ tôi phá? Hả, hả? Các người không tốt!

Minh bỗng ôm mặt khóc nấc lên. Đến nước này thì cả Tùng và Đào đều bất ngờ, hoàn toàn không dự kiến! Đào quay lại luống cuống ôm lấy vai Minh. Mặt cô vẫn lạnh băng, không ngó ngàng gì đến Tùng.

– Thôi Minh. Tao xin mày. Bây giờ còn có gì mà nói! – Giọng Đào khô khốc. Từng lời của cô như xát ớt vào lòng Tùng. Chính Đào cũng vừa bị Minh điệu đến đây để hỏi tội!
– Nhưng tại sao mày giấu tao? Mày tưởng tao không giúp gì được mày à? – Minh vẫn ôm mặt nức nở đầy hờn giận.

Tùng gãi gáy, tự động rót nước uống, hắng giọng lấy đà, rồi nói thật chậm để trấn tỉnh lòng dạ đang rối lên bời bời. Tùng không ngờ các mũi tên đã chĩa vào mình tua tủa!

– Anh nói với Minh điều này nhá. Đừng nghĩ anh coi thường Minh. Anh thì còn dám coi thường ai? Nhưng đúng là anh chưa hiểu Minh, thế thôi. Còn chuyện đấu tranh ở chi bộ, anh với ông Chỉnh hoàn toàn không phải vì cá nhân. Anh đã nói ngay với mọi người là anh không có tham vọng thay thế, chiếm quyền ai. Công việc ở đây tốt nhất hãy giao cho những người không có quan hệ phức tạp về gia đình họ mạc, dám nói thẳng là chỉ mong địa phương ta rũ bỏ hết những chuyện lình sình cá nhân để thực sự có đổi mới. Nhưng mới thế đã bị xuyên tạc rồi! Đã bị người ta tung dư luận để cô lập rồi! Anh biết dám nói thẳng ở đây là chọc vào tổ ong. Nhưng đến nước này thì anh với ông Chỉnh sẽ không nhân nhượng đâu, quyết làm cho ra mọi nhẽ! Vẫn không phải là không có người ủng hộ. Lại có cả một tổ công tác của huyện trực tiếp chỉ đạo, không thể xuyên tạc được. Và rồi khi đã rõ trắng đen thì anh sẽ ra đi! Để mọi người thấy là anh không mong kiếm chác gì ở đây hết!
– Thế anh đi đâu? – Lại đến lượt Minh sửng sốt.

Đào thấy Minh đã hết nức nở, liền đứng dậy định ra về đề chứng tỏ là ta với người ấy không còn chuyện gì để nói nữa. Nhưng nghe Tùng nói vậy chính Đào cũng hơi sững ra.

– Đào ngồi lại cho anh nói một chút, rồi thì mỗi người một nơi, không còn điều kiện để làm phiền nhau nữa đâu! – Tùng nói thật điềm tĩnh và chủ động.

Minh kéo Đào ngồi xuống. Vẫn khuôn mặt bầu dục đẹp như vẽ, da trắng hồng, đôi mắt trầm buồn. Bây giờ tất cả trở nên xa xôi với Tùng lắm rồi.

– Đến nước này thì anh thấy là mình cần đi khỏi đây! Không phải là đi làm vương làm tướng gì, mà đi lao động thôi. Thủ trường cũ của anh hiện đang ở ban tuyển sinh người đi lao động nước ngoàii. Ông ấy báo hiện giờ có đợt đi Tiệp, đi Đức, lần sau đi Liên xô Anh không cần kén chọn, vì không phải đi để mong làm giàu, có chi làm giàu thì ở ngay đây cũng làm được. Như anh Giang trên Xóm Đầu Cầu cùng đi bộ đội với anh về đấy. Bỏ cả sinh hoạt đảng để quyết làm giàu. Vì anh ấy hận là mình lên biên giới trực chiến bốn năm để vợ con cứ phải chịu nhà rách vách xiêu. Năm vừa rồi chỉ qua một năm trồng cà chua và su hào bắp cải, mà anh ấy đủ tiền làm nhà mái bằng và mua xe cúp. Vì anh ấy đánh trúng chỗ yếu là dân vùng này chỉ quen thâm canh lúá, còn tất cả ra chợ. Nông dân mà phải thường xuyên đi chợ mua rau. Vừa rồi nhà anh Giang trở thành một cửa hàng cung cấp rau cho cà vùng này đông đến mấy ngàn người. Riêng anh lại nghĩ khác, muốn góp phần thay đổi không khí ở làng ở xã, nhưng lại bị hiểu lầm, bị bẻ cong đi. Cả đến Minh và Đào cung cho là mình ham hố, là mưu mô muốn đảo chính! Vừa qua Đào đã hiểu sai anh.
– Khoan, cho anh nói hết đã. Như cuộc họp hôm trước, thấy ông Phúc, ông Thủ cứ xoay nhau về chuyện đơn từ kiện cáo, anh đã ngờ có cái gì không minh bạch, cho nên tối ấy quyết định đến muốn gặp bá hỏi cụ thể để hôm sau nói tuột ra cho hai ông hết trò. Nhưng Đào đóng cổng không cho anh đào! Nhiều người hiểu sai thế, thì còn ở đây làm gì!
– Thế tức là anh đi lao động xuất khẩu? Như anh Dinh nhà Đào, như anh Quang con ông Dinh chứ gì? Trước nữa là ông Quản Ngư xuất khẩu sang tới cả Tây cả Pháp, cạp được mấy cái răng vàng giả rồi lại bò về đấy? Em nói thật, Đào đừng giận tao, như thế cũng là đi làm thuê làm mướn chứ báu gì! Còn anh thế là anh chạy trốn! Đấu tranh tránh đâu mà? Tránh đến mức phải bỏ làng bỏ nước để thoát lấy thân! Thế mà em cứ tưởng anh gan lắm kia?

Đào bỗng đúng bật dậy, mặt bỗng hơi tái đi, mắt chớp chớp. Đào đang nhớ tới lời chú Thủ hôm trước, rằng cái chết của bà Son có sự đun đẩy của họ hàng nhà Vũ Đình. Nếu vậy thì không thể thiếu được vai trò của người ném đá dấu tay này? Đào quay lại Minh cố dằn giọng:

– Thôi tao về Minh à – Rồi cô nhìn thẳng vào Tùng cặp mắt sáng đến chói chát – Chuyện đã qua, xin anh đừng nhắc lại! U tôi xấu số phải chết oan chết ức nhưng tôi không cho phép ai được xúc xiểm! Tôi căm ghét sự giả nhân giả nghĩa!

Những lời cuối cùng Đào như muốn thét lên. Còn Minh thì kêu to kinh hãi:

– Kìa Đào mày nói cái gì thế? Khoan đã, ở lại đã. Minh quay sang chới với giơ tay định kéo Đào lại, nhưng Đào đã đùng đùng bước ra hiên, vội vã về thẳng. Đôi vai thon tròn đang rung lên.

Còn lại hai người ngồi lặng im. Lúc sau Minh quay lại nói gần như thầm thì:

– Anh định đi thật sao? Chả nhẽ ở đây không còn ai hiểu anh không còn ai xứng đáng để giữ anh ở lại?
– Thì anh vừa nói đấy. Sao Đào lại căm thù anh đến thế nhỉ?
– Nó đang có nhiều chuyện bức bối nên nghĩ quẩn. Lúc nãy em cũng quá lời với nó.

Hình như có ai đang xúi bẩy Đào điều gì – Tùng lẩm bẩm với sự bứt rứt. Rồi thấy Minh đã đến đứng sát đằng sau anh, cảm được cả hơi thở của cô. Tùng quay lại và anh bỗng sững sờ trước gương mặt đang bừng sáng, cặp mắt một mí ngước lên đen tròn như đôi hạt nhãn nhìn đắm đuối bảo dạn đến không còn biết xấu hổ là gì. Tất cả thần sắc Minh đang hừng lên như lửa trước mặt Tùng. Cô bỗng trở nên xinh đẹp và lôi cuốn lạ lùng. Có một sợi dây bỗng run lên trong người Tùng. Cả hai chợt cùng ngỡ ngàng và cùng hoảng hốt như có một cái gì sắp bắt ngòi, nổ tung Thì thật may, hay thật rủi? Bỗng có tiếng léo nhéo ngoài cổng, rồi thằng em trai của Minh, cũng sắp tuổi thằng Tú nhà Tùng, lùa trâu về, tay xách lỏng thòng một xâu cá trê còn ướt rượt.

Tùng đứng dậy. Minh vẫn nhìn đăm đắm nói như hụt hơi:

– Anh về di. Anh còn muốn gặp em nữa không?